druga część artykułu https://argumenty.net/2623


Co na to Chat GPT?

Pierwotnie zamierzałem użyć ChatGPT do weryfikacji mojej hipotezy, że SGR staje się kulturowo obca społeczeństwom Europy. Zakładałem, że zadam kilka pytań i zestawię wyniki z moimi odpowiedziami, opartymi na wiedzy na temat SGR, polskiego społeczeństwa oraz obserwowanych przemian.

Jeśli odpowiedzi SI nie zawierałyby wiedzy o chrześcijańskim kontekście SGR - mógłbym uznać, że moja wstępna hipoteza została potwierdzona. To okazało się błędnym założeniem. Odpowiedzi na moje pytania były zgodne z moim stanem wiedzy. Być może wynika to z tego, że jeśli już ktoś publikuje w internecie coś o o SGR - jest to bardziej zakorzenione w tradycji, niż współczesna tymczasowość (praktyka)? Można zatem przyjąć, że mamy dostępną wiedzę o podstawach SGR.

Poszukiwana różnica okazała się inna i chyba dość interesująca. Przedstawię ją po prezentacji dialogu.

Poniżej wykaz zadanych pytań oraz uzyskane odpowiedzi. (Ponieważ z tych odpowiedzi można uzyskać zwięzłe kompendium – cytuję ich obszerne fragmenty, a niektóre odpowiedzi w całości).

2. Pytanie 1 - personalistyczna koncepcja pracy

 

Czy we współczesnym biznesie, działającym zgodnie z ideą społecznej gospodarki rynkowej, cele biznesowe ustalane przez ustala kierownictwo przedsiębiorstwa uwzględniają jedynie warunki biznesowe oraz możliwości i artykułowane oczekiwania pracowników?

 

Odpowiedź:

 

Współczesny biznes działający zgodnie z ideą społecznej gospodarki rynkowej (model gospodarczy dominujący w wielu krajach europejskich, w tym w Polsce i Niemczech) ma za zadanie godzić interesy różnych grup interesariuszy, takich jak przedsiębiorstwa, pracownicy, konsumenci oraz społeczeństwo. Społeczna gospodarka rynkowa promuje równowagę między wolnym rynkiem a interwencją państwa w celu ochrony słabszych grup społecznych i utrzymania sprawiedliwości społecznej.

W tym kontekście cele biznesowe ustalane przez kierownictwo przedsiębiorstwa nie uwzględniają wyłącznie warunków biznesowych oraz możliwości i oczekiwań pracowników. Zgodnie z ideą społecznej gospodarki rynkowej, zarządzający firmą powinni brać pod uwagę szerszy kontekst społeczny i ekologiczny, w tym:

1. Ochrona środowiska.

2. Odpowiedzialność społeczna.

3. Interesy konsumentów i społeczności lokalnych.

4. Regulacje prawne i polityki rządowe.

Podsumowując, współczesne przedsiębiorstwa w modelu społecznej gospodarki rynkowej muszą dążyć do integracji celów ekonomicznych z odpowiedzialnością społeczną, ekologiczną i prawną. Cele te powinny być zrównoważone, a nie jedynie oparte na warunkach rynkowych i oczekiwaniach pracowników.

3. Pytanie 2 – motywy aksjologiczne w gospodarce

Czy poza warunkami biznesowymi oraz oczekiwaniami pracowników, przedsiębiorstwo działające zgodnie ze społeczną gospodarką rynkową powinno brać pod uwagę względy aksjologiczne – na przykład personalistyczną koncepcję człowieka?

 

Odpowiedź:

 

Tak, przedsiębiorstwo działające zgodnie z zasadami społecznej gospodarki rynkowej powinno brać pod uwagę również względy aksjologiczne, w tym np. personalistyczną koncepcję człowieka. W modelu tym wartości etyczne i społeczne są integralną częścią działalności gospodarczej. Społeczna gospodarka rynkowa nie jest jedynie mechanizmem gospodarczym, ale także podejściem opartym na wartościach, które mają za zadanie chronić godność człowieka i dobro wspólne.

Personalistyczna koncepcja człowieka kładzie nacisk na podmiotowość każdej osoby i jej niepowtarzalną wartość, co znajduje swoje odzwierciedlenie w podejściu do zarządzania przedsiębiorstwem w sposób szanujący godność pracowników, klientów i całej społeczności.

Oto jak względy aksjologiczne, w tym personalizm, mogą wpływać na funkcjonowanie przedsiębiorstwa:

1. Godność i wartość każdego pracownika – W personalizmie człowiek jest postrzegany jako cel sam w sobie, a nie jako narzędzie do osiągania zysków. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorstwo powinno dbać o rozwój pracowników, respektować ich prawa i stwarzać warunki pracy umożliwiające pełną realizację potencjału ludzkiego.

2. Odpowiedzialność za dobro wspólne – Działalność gospodarcza powinna przyczyniać się do dobra wspólnego, co oznacza nie tylko generowanie zysków, ale również troskę o społeczeństwo i środowisko naturalne. Firmy powinny działać etycznie, mając na uwadze dobro ogółu, a nie tylko interes jednostkowy.

3. Solidarność i sprawiedliwość społeczna – Wartości takie jak solidarność i sprawiedliwość są kluczowe w personalistycznej koncepcji człowieka. Przedsiębiorstwo powinno dążyć do tworzenia warunków sprawiedliwych, zapewniających równość szans, przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu i promujących współpracę.

4. Społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR) – Personalizm można powiązać z ideą CSR, która zakłada, że przedsiębiorstwa mają moralny obowiązek działać na rzecz poprawy jakości życia społeczeństwa, a nie tylko maksymalizować zyski.

5. Etyka w relacjach z klientami i partnerami – Firma powinna dążyć do uczciwości, szacunku i transparentności w relacjach z klientami, dostawcami i innymi partnerami biznesowymi, traktując każdego z podmiotów jako osobę, a nie jako środek do osiągnięcia własnych celów.

W modelu społecznej gospodarki rynkowej, który opiera się na integracji interesów gospodarczych z wartościami społecznymi, aksjologia – w tym personalistyczna koncepcja człowieka – jest nie tylko pożądana, ale wręcz kluczowa dla budowania zrównoważonego i sprawiedliwego systemu gospodarczego.

 

4. Pytanie 3 - źródła

Jakie są źródła personalizmu stosowanego w społecznej gospodarce rynkowej?

 

Odpowiedź:

 

Personalizm, jako filozofia stawiająca człowieka w centrum uwagi, wywarł znaczący wpływ na kształtowanie społecznej gospodarki rynkowej. W kontekście tej gospodarki personalizm dostarcza aksjologicznych podstaw do łączenia interesów gospodarczych z poszanowaniem godności człowieka. Oto główne źródła personalizmu stosowanego w społecznej gospodarce rynkowej:

1. Filozofia chrześcijańska

2. Myśl Emmanuela Mouniera

3. Myśl Jacques’a Maritaina

4. Personalizm niemiecki i ordoliberalizm

5. Nauczanie Jana Pawła II

6. Filozofia społeczna Karola Wojtyły

 

Podsumowanie

 

Personalizm stosowany w społecznej gospodarce rynkowej ma swoje źródła w chrześcijańskiej nauce społecznej, myśli filozofów personalistycznych takich jak Emmanuel Mounier i Jacques Maritain, a także w ordoliberalizmie i personalistycznym nauczaniu papieży, w szczególności Jana Pawła II. Te źródła podkreślają, że działalność gospodarcza nie może być oderwana od wartości etycznych i musi zawsze służyć człowiekowi, chroniąc jego godność i promując dobro wspólne.

5. Pytanie 4 – państwo opiekuńcze

Czy państwo opiekuńcze działa zgodnie z zasadami społecznej gospodarki rynkowej?

 

Odpowiedź:

 

Państwo opiekuńcze (welfare state) i społeczna gospodarka rynkowa mają pewne podobieństwa, ale nie są to pojęcia tożsame. Oba modele dążą do ochrony słabszych grup społecznych i zapewnienia dobrobytu obywatelom, jednak różnią się podejściem do roli państwa w gospodarce i mechanizmów działania. Przyjrzyjmy się temu, jak państwo opiekuńcze odnosi się do zasad społecznej gospodarki rynkowej.

 

Podobieństwa

1. Ochrona socjalna i wsparcie dla obywateli, takie jak systemy emerytalne, zdrowotne, zasiłki dla bezrobotnych czy wsparcie dla rodzin.

2. Ochrona godności ludzkiej: Zarówno w modelu państwa opiekuńczego, jak i w społecznej gospodarce rynkowej ważną wartością jest ochrona godności człowieka.

3. Solidarność społeczna: opierają się na przekonaniu, że silniejsi członkowie społeczeństwa mają obowiązek wspierać słabszych poprzez systemy redystrybucji dóbr.

Różnice

1. Rola państwa w gospodarce:

   • Państwo opiekuńcze: W państwie opiekuńczym państwo ma bardziej aktywną rolę w gospodarce, często poprzez szerokie interwencje rządowe.

   • Społeczna gospodarka rynkowa: W modelu społecznej gospodarki rynkowej państwo pełni raczej rolę regulacyjną niż bezpośredniego uczestnika gospodarki.

2. Wolność gospodarcza:

   • Państwo opiekuńcze często ogranicza wolność gospodarczą przez silne regulacje, wysokie podatki i interwencje rządowe. Celem jest zapewnienie równości szans i redystrybucji dóbr, co może wiązać się z pewnym ograniczeniem swobody przedsiębiorstw.

   • Społeczna gospodarka rynkowa opiera się na wolnym rynku, ale regulowanym przez państwo w celu zapobieżenia monopolom, zachowaniu sprawiedliwości społecznej i ochronie konsumentów. W odróżnieniu od bardziej interwencjonistycznych modeli państwa opiekuńczego, społeczna gospodarka rynkowa stawia na równowagę między wolnością gospodarczą a odpowiedzialnością społeczną.

3. Zakres redystrybucji:

   • W państwie opiekuńczym redystrybucja bogactwa odgrywa kluczową rolę, a państwo odgrywa dominującą rolę w kształtowaniu polityki socjalnej. W praktyce oznacza to szerokie programy socjalne i relatywnie wysokie opodatkowanie.

   • W społecznej gospodarce rynkowej redystrybucja jest istotna, ale nie stanowi głównego celu. Systemy wsparcia społecznego są tak zaprojektowane, aby wspierać samodzielność jednostki i tworzyć ramy dla odpowiedzialności społecznej, bez nadmiernej ingerencji państwa w gospodarkę.

Wnioski

Państwo opiekuńcze nie działa w pełni zgodnie z zasadami społecznej gospodarki rynkowej, choć oba modele mają wiele wspólnych elementów, zwłaszcza w obszarze ochrony socjalnej i dążenia do sprawiedliwości społecznej. Społeczna gospodarka rynkowa bardziej podkreśla równowagę między wolnym rynkiem a interwencją państwa, z naciskiem na odpowiedzialność przedsiębiorstw, rozwój jednostki i społeczeństwa. Państwo opiekuńcze z kolei kładzie większy nacisk na aktywną redystrybucję bogactwa i szeroką rolę państwa w zapewnianiu dobrobytu społecznego, co może prowadzić do silniejszej interwencji rządu w gospodarkę.

6. Pytanie (5) – Polska i Niemcy

Czy biorąc pod uwagę różnice między państwem opiekuńczym, a społeczną gospodarką rynkową, współczesną politykę państw europejskich, takich jak Polska i Niemcy można określić jako społeczną gospodarkę rynkowa, czy raczej jako państwo opiekuńcze?

 

Odpowiedź:

Współczesną politykę gospodarczą państw europejskich, takich jak Polska i Niemcy, można generalnie określić jako społeczną gospodarkę rynkową, jednak z pewnymi elementami państwa opiekuńczego. Zarówno Polska, jak i Niemcy bazują na modelu społecznej gospodarki rynkowej, ale różnice w zakresie interwencji państwa oraz polityk socjalnych mogą czasami zbliżać niektóre aspekty ich systemów do klasycznego państwa opiekuńczego.

 

Niemcy – Społeczna Gospodarka Rynkowa

 

Niemcy są uważane za wzorcowy przykład społecznej gospodarki rynkowej. Kluczowe cechy niemieckiego modelu to:

1. Wolny rynek: Gospodarka Niemiec opiera się na zasadach wolnego rynku, jednak państwo pełni silną rolę regulacyjną, szczególnie w kwestiach konkurencji, ochrony konsumentów oraz praw pracowniczych.

2. Państwowa interwencja tylko tam, gdzie rynek nie działa optymalnie: W społecznej gospodarce rynkowej państwo interweniuje, gdy mechanizmy rynkowe nie są w stanie zagwarantować sprawiedliwych wyników. Niemcy mają rozbudowane systemy zabezpieczeń społecznych, np. opieki zdrowotnej, edukacji czy świadczeń emerytalnych, ale ich polityka jest ukierunkowana na wspieranie samodzielności jednostki.

3. Sprawiedliwość społeczna i solidarność: Niemcy stawiają na balans między ekonomiczną wolnością a ochroną społeczną. Z jednej strony gospodarka niemiecka cieszy się wysokim poziomem wolności gospodarczej, z drugiej państwo zapewnia szeroki system zabezpieczeń socjalnych, takich jak ubezpieczenie zdrowotne, zasiłki dla bezrobotnych czy programy wspierające rodziny.

4. Model korporacyjny i partnerstwo społeczne: Ważnym elementem niemieckiej gospodarki jest współpraca między pracodawcami, pracownikami i państwem w zarządzaniu sprawami gospodarczymi, co ogranicza konflikty społeczne i zapewnia stabilność.

Niemcy mimo rozbudowanego systemu wsparcia socjalnego są bliższe społecznej gospodarce rynkowej niż państwu opiekuńczemu, ponieważ wolny rynek jest fundamentem ich gospodarki, a interwencja państwa jest ograniczona do obszarów, gdzie rynek nie zapewnia odpowiednich rozwiązań.

 

Polska – Społeczna Gospodarka Rynkowa z Elementami Państwa Opiekuńczego

 

Polska, zgodnie z Konstytucją z 1997 roku, oficjalnie przyjęła model społecznej gospodarki rynkowej (art. 20 Konstytucji RP), jednak w praktyce elementy państwa opiekuńczego są coraz bardziej widoczne. Polska gospodarka posiada następujące cechy:

1. Wolny rynek z silną rolą państwa: Polska opiera swoją gospodarkę na zasadach wolnego rynku, jednak państwo w coraz większym stopniu angażuje się w gospodarkę poprzez rozbudowane programy socjalne (np. 500+), subsydia, oraz różnorodne programy wsparcia dla rodzin, bezrobotnych i osób w trudnej sytuacji. Te działania mają na celu redystrybucję dochodów i zmniejszenie nierówności społecznych.

2. Zwiększona rola państwa w polityce socjalnej: Polska wprowadziła wiele programów, które mają na celu wspieranie określonych grup społecznych, co jest charakterystyczne dla państwa opiekuńczego. Programy takie jak 500+, trzynasta emerytura, czy wsparcie dla młodych pracowników są przykładami działań redystrybucyjnych.

3. Zabezpieczenia socjalne: Systemy ubezpieczeń zdrowotnych, emerytalnych oraz wsparcia socjalnego są rozwinięte, jednak ich wydajność i zasięg są mniejsze niż w Niemczech. Wprowadzenie nowych programów socjalnych w ostatnich latach pokazuje rosnący trend w kierunku państwa opiekuńczego.

4. Kwestie regulacji rynku: Polska, choć deklaruje wolnorynkowy charakter swojej gospodarki, często podejmuje działania interwencyjne, szczególnie w kontekście regulacji rynków strategicznych, takich jak energetyka czy rolnictwo. Rośnie także rola państwowych spółek.

 

Polska a Niemcy – Porównanie

• Niemcy są bliższe klasycznemu modelowi społecznej gospodarki rynkowej, w której państwo pełni głównie rolę regulacyjną, a rynek funkcjonuje swobodnie z minimalną interwencją. Systemy socjalne i zabezpieczenia są dobrze rozwinięte, ale celem tych mechanizmów jest przede wszystkim wspieranie obywateli w byciu samodzielnymi i aktywnymi uczestnikami rynku pracy.

• Polska, choć formalnie działa zgodnie z zasadami społecznej gospodarki rynkowej, coraz bardziej wprowadza elementy charakterystyczne dla państwa opiekuńczego. Polityka redystrybucji dochodów i szerokie programy socjalne są bardziej charakterystyczne dla modeli o silnej interwencji państwowej.

 

Wnioski

Oba kraje opierają swoją gospodarkę na zasadach społecznej gospodarki rynkowej, ale z różnym stopniem zaangażowania państwa w życie gospodarcze i społeczne. Niemcy są bliższe klasycznej formie tego modelu, z silnym rynkiem, regulowaną konkurencją i rozbudowanym systemem zabezpieczeń socjalnych, które wspierają obywateli w samodzielności. Polska z kolei zmierza w kierunku modelu, który łączy elementy społecznej gospodarki rynkowej z politykami typowymi dla państwa opiekuńczego, co można zaobserwować w rozbudowanych programach socjalnych i rosnącej roli państwa w gospodarce.

7. Pytanie 6 - subsydiarność

Czy interwencje państwa w wolny rynek w Polsce i Niemczech są zgodne z zasadą subsydiarności?

 

Odpowiedź:

 

Zasada subsydiarności odnosi się do idei, że działania powinny być podejmowane na możliwie najniższym szczeblu organizacji społecznej, a wyższe instancje, takie jak państwo, powinny interweniować jedynie wtedy, gdy niższe szczeble nie są w stanie samodzielnie poradzić sobie z danym problemem. W kontekście interwencji państwa w gospodarkę, zasada ta oznacza, że państwo powinno podejmować działania jedynie tam, gdzie rynek lub społeczności lokalne nie są w stanie same skutecznie działać.

 

Niemcy

Model społecznej gospodarki rynkowej w Niemczech opiera się na zasadzie subsydiarności, co znajduje odzwierciedlenie w następujących aspektach:

• Regulacje i ochrona konkurencji: Państwo niemieckie interweniuje głównie w celu utrzymania konkurencji na rynku i ochrony konsumentów, co jest zgodne z zasadą subsydiarności. Zasada wolnego rynku jest podstawą, a państwo interweniuje wtedy, gdy rynek sam nie jest w stanie zapewnić uczciwej konkurencji lub w sytuacjach monopolizacji.

• Systemy socjalne: Niemiecki system zabezpieczeń społecznych jest dobrze rozwinięty, ale ma na celu wspieranie jednostek w samodzielnym funkcjonowaniu na rynku pracy. Interwencje są skierowane na wspieranie osób w trudnych sytuacjach, ale z naciskiem na aktywizację zawodową. Programy wsparcia, takie jak zasiłki dla bezrobotnych, nie są jedynie formą pomocy, ale wiążą się z obowiązkiem poszukiwania pracy, co jest zgodne z zasadą subsydiarności.

• Współpraca państwa z podmiotami prywatnymi: Niemiecki model gospodarczy opiera się na współpracy między państwem, przedsiębiorstwami i związkami zawodowymi. Państwo interweniuje tam, gdzie mechanizmy rynkowe same nie mogą skutecznie działać, na przykład w obszarach infrastruktury czy edukacji zawodowej, ale zazwyczaj stara się przekazać odpowiedzialność na poziom lokalny lub sektor prywatny tam, gdzie to możliwe.

W przypadku Niemiec można stwierdzić, że interwencje państwa w gospodarkę są w dużym stopniu zgodne z zasadą subsydiarności. Państwo pełni rolę regulacyjną i wspierającą, ale nie zastępuje mechanizmów rynkowych, lecz interweniuje tam, gdzie jest to konieczne dla zapewnienia sprawiedliwości i równowagi rynkowej.

 

Polska

W Polsce również obowiązuje model społecznej gospodarki rynkowej, który formalnie opiera się na zasadzie subsydiarności. Jednak w praktyce podejście do interwencji państwa może być bardziej rozbudowane w porównaniu do Niemiec:

• Programy socjalne: W ostatnich latach Polska wprowadziła szerokie programy socjalne, takie jak 500+, trzynasta emerytura czy inne formy wsparcia dla rodzin. Te programy, choć mają na celu pomoc słabszym grupom społecznym, mogą być postrzegane jako działania oparte bardziej na redystrybucji dóbr niż na zasadzie subsydiarności. Zamiast wspierania jednostek w dążeniu do samodzielności, programy te mogą w pewnych przypadkach prowadzić do zależności od pomocy państwowej.

• Interwencje w rynek pracy i gospodarkę: W Polsce państwo odgrywa coraz większą rolę w gospodarce, na przykład poprzez państwowe przedsiębiorstwa w sektorach strategicznych, takich jak energetyka, górnictwo czy infrastruktura. W takich przypadkach rola państwa może być uznawana za zgodną z zasadą subsydiarności, jeśli mechanizmy rynkowe są niewystarczające, jednak w pewnych obszarach interwencje państwa mogą być postrzegane jako ograniczające konkurencję.

• Centralizacja vs. lokalność: W Polsce często decyzje gospodarcze są podejmowane na poziomie centralnym, co może ograniczać autonomię lokalnych władz i społeczności w rozwiązywaniu problemów gospodarczych. Subsydiarność zakłada, że decyzje powinny być podejmowane jak najbliżej obywateli, a silna centralizacja może być z tym w sprzeczności.

W Polsce zasada subsydiarności jest formalnie obecna, ale w praktyce często zdarza się, że państwo przyjmuje bardziej aktywną rolę niż w Niemczech, co nie zawsze jest zgodne z klasycznym rozumieniem subsydiarności. Interwencje, zwłaszcza w obszarach socjalnych, są bardziej rozbudowane i mogą prowadzić do większej zależności obywateli od pomocy państwowej.

 

Podsumowanie

• Niemcy: Model społecznej gospodarki rynkowej w Niemczech jest w dużej mierze zgodny z zasadą subsydiarności. Państwo interweniuje tylko tam, gdzie jest to konieczne, a jego główna rola to regulacja rynku, ochrona konkurencji i wsparcie osób w sytuacjach, w których rynek nie spełnia swoich funkcji.

• Polska: W Polsce zasada subsydiarności jest obecna, ale w praktyce państwo podejmuje bardziej aktywną rolę, szczególnie w zakresie programów socjalnych i strategicznych sektorów gospodarki. Interwencje te nie zawsze są zgodne z zasadą subsydiarności, ponieważ mogą prowadzić do zależności od państwa, zamiast promować samodzielność jednostki.

Ostatecznie, zarówno Polska, jak i Niemcy korzystają z zasady subsydiarności, ale stopień zgodności tej zasady z praktyką różni się między tymi krajami, przy czym Niemcy są bliżej klasycznego rozumienia tej zasady w kontekście społecznej gospodarki rynkowej.

8. Pytanie 7 : ekspansja ekonomiczna

Czy ekspansja ekonomiczna pomaga w rozwiązywaniu problemów społecznych poprzez ich eksport za granicę?

 

Odpowiedź:

Ekspansja ekonomiczna nie jest prostym rozwiązaniem dla problemów społecznych, a eksportowanie problemów społecznych za granicę poprzez działania ekonomiczne jest nie tylko etycznie problematyczne, ale również ma ograniczoną skuteczność i może prowadzić do dalszych komplikacji.

1. Czym są problemy społeczne?

Problemy społeczne mogą obejmować szeroki wachlarz kwestii, takich jak:

• Bezrobocie i brak perspektyw zatrudnienia,

• Ubóstwo i nierówności społeczne,

• Niska jakość usług publicznych (edukacji, ochrony zdrowia),

• Brak dostępu do mieszkań czy podstawowych usług,

• Problemy związane z marginalizacją grup społecznych.

Ekspansja ekonomiczna, rozumiana jako rozwój działalności gospodarczej na rynki zagraniczne (poprzez handel, inwestycje zagraniczne, relokację produkcji), teoretycznie może złagodzić niektóre z tych problemów. Jednakże stwierdzenie, że można je skutecznie "eksportować" za granicę, jest uproszczeniem i prowadzi do pewnych nieporozumień.

2. Ekspansja ekonomiczna a problemy społeczne

Ekspansja gospodarcza może przyczyniać się do rozwiązania niektórych problemów społecznych, ale tylko pod pewnymi warunkami. Oto kilka możliwych scenariuszy:

a) Bezrobocie i ekspansja gospodarcza

Rozszerzenie działalności firm na rynki zagraniczne, np. poprzez otwieranie nowych fabryk, filii, czy eksport towarów, może stworzyć nowe miejsca pracy. Dla gospodarki krajowej może to oznaczać spadek bezrobocia i większe możliwości zawodowe. Firmy, które rozwijają swoją działalność, często potrzebują więcej pracowników, co może być korzystne dla rynku pracy w kraju.

Jednak z drugiej strony, outsourcing produkcji czy usług do krajów o tańszej sile roboczej może prowadzić do utraty miejsc pracy w kraju macierzystym, co paradoksalnie pogłębia problemy społeczne, zamiast je rozwiązywać. Przenoszenie produkcji za granicę może więc wywoływać negatywne skutki w kraju pochodzenia, a problem bezrobocia może jedynie zostać przesunięty, a nie rozwiązany.

b) Eksport taniej siły roboczej

W krajach rozwijających się lub z wysokim poziomem bezrobocia, ekspansja ekonomiczna często wiąże się z emigracją zarobkową – czyli wysyłaniem siły roboczej do innych krajów w poszukiwaniu lepszych perspektyw. To może zmniejszać problemy bezrobocia na poziomie lokalnym, ale jednocześnie rodzi inne problemy, takie jak drenaż mózgów (utrata wykształconych pracowników), dezintegracja rodzinna czy zależność gospodarcza od przekazów pieniężnych z zagranicy.

c) Redukcja ubóstwa

Ekspansja międzynarodowa firm może zwiększać dochody przedsiębiorstw, co w teorii powinno prowadzić do wyższych wynagrodzeń i lepszych warunków pracy dla pracowników w kraju pochodzenia. Wzrost gospodarczy może też prowadzić do większych wpływów z podatków, które można przeznaczyć na polityki społeczne.

Jednakże, korzyści z ekspansji gospodarczej często nie są równomiernie rozłożone. Jeśli zyski koncentrują się w rękach niewielkiej grupy właścicieli lub inwestorów, może to prowadzić do wzrostu nierówności społecznych, a nie do rozwiązania problemu ubóstwa.

d) Środowisko pracy i warunki zatrudnienia

Ekspansja gospodarcza, szczególnie w przypadku outsourcingu do krajów o mniej rygorystycznych regulacjach pracowniczych, może prowadzić do eksploatacji pracowników za granicą. Przenoszenie produkcji do krajów o niższych kosztach pracy często wiąże się z gorszymi warunkami pracy i łagodniejszymi standardami ochrony praw pracowniczych, co oznacza, że zamiast rozwiązywać problemy społeczne, są one jedynie przenoszone w inne miejsce.

3. Czy można „eksportować” problemy społeczne za granicę?

W sensie dosłownym, "eksportowanie" problemów społecznych poprzez ekspansję ekonomiczną nie jest trwałym ani efektywnym rozwiązaniem. Przykłady z globalnej gospodarki pokazują, że próby przenoszenia problemów za granicę mogą prowadzić do nowych problemów, zarówno dla krajów rozwiniętych, jak i rozwijających się:

• Przenoszenie produkcji do krajów o niskich kosztach pracy może prowadzić do utraty miejsc pracy w kraju macierzystym oraz do niskich standardów pracy i eksploatacji pracowników w krajach docelowych.

• Emigracja zarobkowa może prowadzić do drenażu siły roboczej i talentów z krajów, które same potrzebują inwestycji w kapitał ludzki.

• W wielu przypadkach problemy społeczne związane z nierównościami i zatrudnieniem są przenoszone na bardziej podatne grupy w kraju lub za granicą, co prowadzi do dalszych komplikacji społecznych.

4. Długofalowe skutki i etyczne aspekty

Eksportowanie problemów społecznych poprzez ekspansję ekonomiczną nie rozwiązuje ich u podstaw, a jedynie przenosi je w inne miejsce. Taka strategia może prowadzić do:

• Zewnętrznych kosztów społecznych i ekonomicznych w innych krajach,

• Konfliktów społecznych i wzrostu nierówności globalnych,

• Zagrożeń dla reputacji firm, które przenoszą produkcję do krajów o niższych standardach pracy.

Ponadto, próba eksportowania problemów zamiast ich rozwiązywania na poziomie lokalnym może być postrzegana jako nieetyczna, ponieważ korzysta z globalnych dysproporcji i nierówności.

5. Alternatywy dla eksportowania problemów społecznych

Zamiast przenosić problemy społeczne za granicę, ekspansja gospodarcza powinna być wykorzystywana jako narzędzie do tworzenia rozwiązań, zarówno na poziomie lokalnym, jak i międzynarodowym. Niektóre alternatywne podejścia to:

• Inwestowanie w kapitał ludzki poprzez edukację i szkolenia, co pozwala na poprawę sytuacji społecznej bez przenoszenia problemów.

• Odpowiedzialna ekspansja oparta na poszanowaniu praw pracowniczych i standardów środowiskowych w krajach docelowych.

• Sprawiedliwa dystrybucja korzyści z ekspansji ekonomicznej, tak aby zyski były reinwestowane w poprawę sytuacji społecznej zarówno w kraju macierzystym, jak i w krajach, do których eksportuje się produkcję.

Podsumowanie

Ekspansja ekonomiczna może potencjalnie przyczynić się do złagodzenia pewnych problemów społecznych, ale nie jest to uniwersalne rozwiązanie. Eksportowanie problemów społecznych za granicę nie tylko nie rozwiązuje ich, ale może prowadzić do dalszych komplikacji, zarówno w kraju, jak i w miejscach, do których te problemy są przenoszone. Kluczowe jest podejście, które uwzględnia odpowiedzialność społeczno-gospodarczą, zrównoważony rozwój i poszanowanie etycznych standardów.

9. Pytanie 8 - wpływ rynków finansowych

Czy dominacja kapitału finansowego oraz rynków finansowych w gospodarce nie niweczy idei zrównoważonego rozwoju i personalizmu ekonomicznego?

 

Odpowiedź:

 

Dominacja kapitału finansowego oraz rynków finansowych w gospodarce rzeczywiście może być postrzegana jako wyzwanie dla idei zrównoważonego rozwoju oraz personalizmu ekonomicznego, chociaż niekoniecznie musi je niweczyć. Zależność od kapitału finansowego i globalnych rynków finansowych wpływa na sposób funkcjonowania gospodarek i społeczeństw, często prowadząc do zjawisk, które stoją w sprzeczności z bardziej humanistycznymi, długoterminowymi i zrównoważonymi celami.

1. Kapitał finansowy a zrównoważony rozwój

Zrównoważony rozwój opiera się na trzech filarach:  gospodarczym, społecznym i środowiskowym. Jego celem jest nie tylko wzrost gospodarczy, ale również sprawiedliwa dystrybucja korzyści oraz ochrona zasobów naturalnych dla przyszłych pokoleń. Dominacja kapitału finansowego często kładzie nacisk na krótkoterminowe zyski i wzrost wartości akcji, co może kolidować z długoterminowymi celami zrównoważonego rozwoju.

a) Krótki horyzont czasowy decyzji finansowych

Rynki finansowe charakteryzują się często krótkoterminową orientacją, skupiając się na zyskach kwartalnych i wynikach finansowych w najbliższej perspektywie. Może to prowadzić do cięcia kosztów, np. przez redukcję zatrudnienia, zmniejszanie inwestycji w innowacje zrównoważonego rozwoju czy ograniczanie wydatków na ochronę środowiska, aby maksymalizować zyski dla akcjonariuszy. Tymczasem zrównoważony rozwój wymaga długoterminowych inwestycji, które nie zawsze przynoszą natychmiastowe korzyści.

b) Eksternalizowanie kosztów

Firmy pod presją rynków finansowych mogą dążyć do minimalizowania kosztów, co prowadzi do eksportu negatywnych skutków – takich jak degradacja środowiska czy łamanie praw pracowniczych – poza kraj ich działania. Zamiast realizować zasady zrównoważonego rozwoju, przedsiębiorstwa mogą w takim modelu zewnętrznie narzucać społeczeństwom i środowisku koszty swojego funkcjonowania.

c) Nadmierna koncentracja bogactwa

Kapitał finansowy i rynki finansowe sprzyjają często koncentracji bogactwa w rękach niewielkiej grupy osób (inwestorów, akcjonariuszy, menedżerów). Zamiast tworzyć bardziej sprawiedliwy podział dochodów i zasobów, dominacja rynków finansowych może prowadzić do pogłębiania nierówności społecznych. W efekcie zrównoważony rozwój, który zakłada poprawę jakości życia dla wszystkich obywateli, staje się trudniejszy do realizacji.

2. Kapitał finansowy a personalizm ekonomiczny

Personalizm ekonomiczny stawia człowieka w centrum procesów gospodarczych, zakładając, że gospodarka powinna służyć ludziom, a nie odwrotnie. Dominuje tu przekonanie, że rozwój gospodarczy nie powinien odbywać się kosztem godności ludzkiej, lecz powinien prowadzić do poprawy jakości życia, umożliwiając realizację osobistego potencjału każdego człowieka.

a) Instrumentalizacja człowieka

Pod wpływem dominacji rynków finansowych, jednostki często stają się środkami do osiągnięcia zysków, zamiast być celem samym w sobie. Personalizm ekonomiczny zakłada szacunek dla godności ludzkiej i jej integralny rozwój, ale w gospodarce zdominowanej przez kapitał finansowy, wartość człowieka może być sprowadzona do jego produktywności i zdolności do generowania zysków.

b) Brak solidarności

W modelu zdominowanym przez rynki finansowe solidarność społeczna może zostać osłabiona, ponieważ nacisk kładzie się na konkurencję i indywidualne osiągnięcia. W kontekście personalizmu ekonomicznego ważne jest budowanie wspólnot, które wspierają siebie nawzajem, a nie traktują członków społeczeństwa jako rywali w walce o zasoby. Kapitalizm finansowy może prowadzić do indywidualizmu, który jest sprzeczny z zasadą współodpowiedzialności i troski o wspólne dobro.

c) Dehumanizacja procesów gospodarczych

Kapitał finansowy często odrywa decyzje gospodarcze od konkretnego kontekstu ludzkiego. Inwestycje mogą być przenoszone z jednego kraju do drugiego na podstawie prostych kalkulacji finansowych, bez uwzględnienia skutków społecznych. Personalizm ekonomiczny kładzie nacisk na to, by decyzje gospodarcze były podejmowane z myślą o dobru człowieka, a nie wyłącznie o maksymalizacji zysków.

3. Czy dominacja kapitału finansowego niweczy te idee?

• Tak, w pewnym sensie. Dominacja kapitału finansowego i rynków finansowych może znacząco utrudniać realizację zasad zrównoważonego rozwoju oraz personalizmu ekonomicznego. Krótkoterminowa orientacja na zysk, koncentracja bogactwa, dehumanizacja procesów gospodarczych oraz marginalizowanie społecznych i środowiskowych kosztów działalności gospodarczej to cechy współczesnej gospodarki finansowej, które stoją w sprzeczności z tymi ideami.

• Ale nie musi być to regułą. Kapitał finansowy może również być wykorzystany do wspierania inwestycji zrównoważonych i odpowiedzialnych społecznie. Coraz więcej firm, funduszy inwestycyjnych i instytucji finansowych przyjmuje zasady ESG (Environmental, Social, and Governance), które promują działania odpowiedzialne społecznie i ekologicznie. Zrównoważone inwestycje oraz etyczne finansowanie mogą stać się motorem napędowym zmian na rzecz bardziej sprawiedliwego i zrównoważonego modelu rozwoju.

4. Możliwości zmiany

Aby kapitał finansowy i rynki finansowe mogły wspierać zrównoważony rozwój i personalizm ekonomiczny, potrzebne są:

• Regulacje wspierające długoterminowe inwestycje w zrównoważony rozwój oraz ochronę praw pracowniczych,

• Promocja etycznych inwestycji i zasad odpowiedzialności społecznej w sektorze finansowym,

• Zachęty dla firm do realizacji projektów, które przyczyniają się do rozwoju społecznego i ochrony środowiska,

• Zmiana kultury korporacyjnej, aby zyski nie były jedynym celem, a troska o ludzi i środowisko stała się centralnym elementem strategii biznesowych.

 

Podsumowanie

 

Dominacja kapitału finansowego i rynków finansowych w gospodarce może stanowić zagrożenie dla idei zrównoważonego rozwoju i personalizmu ekonomicznego, ponieważ sprzyja krótkoterminowej orientacji na zyski, koncentracji bogactwa oraz dehumanizacji procesów gospodarczych. Jednak odpowiednie regulacje, promowanie etycznych inwestycji oraz większa odpowiedzialność społeczna mogą zmienić kierunek tego wpływu, sprawiając, że rynki finansowe staną się narzędziem wspierającym długoterminowy, zrównoważony rozwój i dobrobyt społeczny.

10. Pytanie 9 - sekularyzacja

Skoro idea społecznej gospodarki rynkowej była w znacznym stopniu motywowana etyką chrześcijańską, to czy sekularyzacja społeczeństw Europy nie prowadzi do tego, idea społecznej gospodarki rynkowej staje się im kulturowo obca?

 

Odpowiedź:

Sekularyzacja społeczeństw Europy rzeczywiście może wpływać na postrzeganie i realizację idei społecznej gospodarki rynkowej, która w swoich początkach była silnie motywowana etyką chrześcijańską. Jednak pytanie, czy ta idea staje się kulturowo obca w bardziej zsekularyzowanych społeczeństwach, nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Oto kilka aspektów, które warto rozważyć.

1. Chrześcijańskie korzenie społecznej gospodarki rynkowej

Społeczna gospodarka rynkowa, zwłaszcza w Niemczech, była inspirowana myślą chrześcijańsko-demokratyczną oraz katolicką nauką społeczną. Elementy takie jak:

• godność osoby ludzkiej,

• subsydiarność (czyli zasada pomocniczości),

• solidarność i troska o wspólne dobro

są silnie zakorzenione w chrześcijańskiej etyce. Personalistyczne podejście, które stawia człowieka w centrum działalności gospodarczej, odwołuje się do przekonań, że gospodarka powinna służyć dobru człowieka, a nie być jedynie mechanizmem generowania zysków.

2. Sekularyzacja a wartość uniwersalna zasad społecznej gospodarki rynkowej

Mimo że społeczna gospodarka rynkowa czerpie z chrześcijańskich zasad etycznych, wiele jej elementów ma uniwersalny charakter i może być doceniane również w kontekście świeckim. Wartości takie jak:

• sprawiedliwość społeczna,

• równość szans,

• ochrona najsłabszych,

• troska o wspólne dobro i

• odpowiedzialność społeczna

nie są wyłącznie religijne, lecz mogą być akceptowane i realizowane przez osoby o różnych przekonaniach światopoglądowych. W tym sensie sekularyzacja nie musi oznaczać odrzucenia tych wartości.

3. Ewolucja społecznej gospodarki rynkowej w kontekście świeckim

W miarę jak społeczeństwa stają się coraz bardziej sekularne, wartości leżące u podstaw społecznej gospodarki rynkowej mogą zostać przeformułowane w bardziej świeckim języku, bez odwoływania się do religijnych źródeł. Odpowiedzialność społeczna, solidarność i subsydiarność mogą być interpretowane przez pryzmat praw człowieka, zrównoważonego rozwoju i etyki świeckiej.

W wielu krajach europejskich, takich jak Niemcy czy kraje skandynawskie, zasady społecznej gospodarki rynkowej są nadal silnie obecne, mimo rosnącej sekularyzacji. Troska o dobrobyt społeczny, sprawiedliwość i równość szans pozostają ważnymi elementami polityki publicznej, nawet jeśli mniej są powiązane z chrześcijańską etyką.

4. Wyzwania związane z sekularyzacją

Jednym z potencjalnych wyzwań wynikających z sekularyzacji może być osłabienie poczucia wspólnoty i solidarności, które były mocno podkreślane w chrześcijańskiej nauce społecznej. W bardziej indywidualistycznych społeczeństwach zsekularyzowanych nacisk może być kładziony bardziej na autonomię jednostki niż na wspólnotowe wartości, co może prowadzić do większej tolerancji dla nierówności społecznych.

Również idea subsydiarności, która promuje wspieranie przez państwo działań lokalnych i odpowiedzialność mniejszych społeczności za własny rozwój, może być mniej eksponowana w bardziej technokratycznym, zsekularyzowanym społeczeństwie. Zamiast tego, większy nacisk może być kładziony na centralizację i zarządzanie odgórne.

5. Alternatywne narracje

W miarę jak sekularyzacja postępuje, mogą pojawiać się alternatywne narracje oparte na ideach związanych z prawami człowieka, etyką laicką czy zrównoważonym rozwojem. Wartości, które wcześniej były wyrażane w kontekście chrześcijańskim, mogą być reinterpretowane w kategoriach etyki świeckiej, w której dobro człowieka, sprawiedliwość i solidarność są nadal centralnymi elementami.

Na przykład idee związane z ochroną środowiska i odpowiedzialnością za przyszłe pokolenia, mocno obecne w chrześcijaństwie, mogą być teraz wspierane przez globalne ruchy ekologiczne i działania na rzecz sprawiedliwości klimatycznej, które są często formułowane w ramach etyki świeckiej.

6. Przykład Niemiec i Polski

W Niemczech, mimo rosnącej sekularyzacji, zasady społecznej gospodarki rynkowej są nadal silnie obecne w polityce. Chrześcijańska Demokracja, na której opierała się idea tej gospodarki, wciąż wpływa na kształtowanie polityki gospodarczej, ale zasady takie jak subsydiarność i solidarność są teraz często rozpatrywane w kategoriach świeckiej etyki politycznej.

W Polsce, mimo obecności silnych wpływów katolickich, współczesne podejście do gospodarki społecznej ma także swoje źródła w innych nurtach, takich jak społeczna nauka Kościoła czy świecka tradycja demokratyczno-socjalna. Sekularyzacja może w pewnym stopniu zmieniać sposób, w jaki te idee są rozumiane i realizowane, ale ich istota pozostaje istotna.

 

Podsumowanie

 

Sekularyzacja społeczeństw Europy może w pewnym stopniu zmieniać kontekst, w jakim postrzegane są zasady społecznej gospodarki rynkowej, ale niekoniecznie sprawia, że te idee stają się kulturowo obce. Wartości takie jak solidarność, sprawiedliwość społeczna i ochrona godności ludzkiej mają uniwersalny charakter i mogą być nadal realizowane w zsekularyzowanych społeczeństwach, choć być może w bardziej świeckim języku. W miarę jak zmienia się kontekst społeczny i kulturowy, kluczowe będzie zachowanie rdzenia idei, które koncentrują się na dobru człowieka i wspólnym dobru, niezależnie od fundamentów religijnych czy światopoglądowych.

11. Pytanie 10 – państwo opiekuńcze w Niemczech

Czy w Niemczech funkcjonuje państwo opiekuńcze?

Odpowiedź:

Tak, Niemcy są często klasyfikowane jako kraj z rozwiniętym państwem opiekuńczym (niem. Sozialstaat). System ten, choć różni się od klasycznego modelu państwa opiekuńczego w innych krajach, takich jak np. Szwecja, obejmuje rozbudowaną sieć zabezpieczeń społecznych oraz wsparcia socjalnego. Niemcy łączą te elementy z ideą społecznej gospodarki rynkowej (niem. Soziale Marktwirtschaft), która stanowi podstawę ich systemu gospodarczego i społecznego.

Kluczowe elementy państwa opiekuńczego w Niemczech:

1. System zabezpieczeń społecznych

   • Niemcy mają rozbudowany system zabezpieczeń społecznych, który obejmuje ubezpieczenia zdrowotne, emerytalne, ubezpieczenia od bezrobocia oraz ubezpieczenia pielęgnacyjne. System ten jest częściowo finansowany przez pracodawców i pracowników poprzez składki, ale również przez państwo.

2. Pomoc socjalna

   • Osoby, które znajdują się w trudnej sytuacji materialnej, mogą liczyć na pomoc państwa, np. w postaci zasiłków dla bezrobotnych (Arbeitslosengeld), zasiłków na dzieci (Kindergeld) czy wsparcia mieszkaniowego. Państwo zapewnia również świadczenia dla osób długotrwale bezrobotnych.

3. Opieka zdrowotna

   • W Niemczech funkcjonuje system powszechnej opieki zdrowotnej, który zapewnia dostęp do opieki medycznej dla wszystkich obywateli, niezależnie od ich sytuacji finansowej. Każda osoba jest zobowiązana do posiadania ubezpieczenia zdrowotnego, co jest finansowane głównie przez składki pracodawców i pracowników.

4. Edukacja i wsparcie dla rodzin

   • Niemcy oferują darmową edukację publiczną na poziomie podstawowym, średnim i wyższym, a także różne formy wsparcia dla rodzin, takie jak ulgi podatkowe czy subsydia dla dzieci.

 

Połączenie państwa opiekuńczego i społecznej gospodarki rynkowej

 

Chociaż Niemcy funkcjonują jako państwo opiekuńcze, nie oznacza to całkowitego odejścia od zasad wolnorynkowych. Niemiecka polityka gospodarcza jest zbalansowana przez koncepcję społecznej gospodarki rynkowej, która łączy wolny rynek z interwencjami państwa w celu zapewnienia sprawiedliwości społecznej i bezpieczeństwa socjalnego. Państwo ingeruje tam, gdzie wolny rynek nie jest w stanie zapewnić wystarczających warunków do godnego życia.

 

Wnioski

 

Niemcy zdecydowanie posiadają państwo opiekuńcze, które odgrywa kluczową rolę w ochronie społecznej obywateli, ale równocześnie model ten jest zrównoważony przez mechanizmy rynkowe i subsydiarność, charakterystyczne dla idei społecznej gospodarki rynkowej.

 

12. Krótki komentarz do dialogu z ChatGPT

Na podstawie zaprezentowanego dialogu można przyjąć, że zarówno dobrodziejstwa SGR jak i zagrożenia dla tej idei są powszechnie znane. Różnica między pierwszą (autorską) częścią artykułu a częścią drugą – wygenerowaną w znacznym stopniu przez SI skłania do refleksji.

1. Zjawiska takie jak dominacja rynków finansowych, ekspansja ekonomiczna, sekularyzacja i państwo opiekuńcze są dostrzegane i dobrze opisywane, ale ich wpływ na ideę SGR jest przez SI lekceważony.

2. SI wyraża powszechną opinię na temat możliwości zastąpienia etyki chrześcijańskiej jej świeckim ekwiwalentem. Pojawiają się tu dwie wątpliwości: pierwsza – semantyczna – dotyczy tego, czy po zmianie fundamentów SGR nadal mamy do czynienia z tą samą ideą. Druga – bardziej praktyczna – wiąże się z personalizmem. Usunięcie religijnie motywowanych pojęć takich jak „bliźni” i „wspólnota” sprawia, że w trudnych warunkach biznesowych zawsze „prawa rynku” będą silniejsze niż względy humanitarne.

3. W odpowiedziach pojawiają się pojęcia, które są przejawem pewnych trendów w zarządzaniu i polityce. Dbałość o środowisko, społeczna odpowiedzialność biznesu, czy prawa pracownicze można wiązać ze SGR. Równie dobrze można je jednak uzasadnić względami biznesowymi i marketingowymi. One nie stanowią istoty SG w pierwotnym rozumieniu. Pojawienie się ich może być związane z ewolucją tego pojęcia.

4. Ciekawe jest podkreślanie przez AI wyższości niemieckiego interwencjonizmu nad polskim (choć obiektywne porównania pokazują, że niemiecki jest bardziej rozwinięty¹). Obiektywnym uzasadnieniem może być podkreślana w Niemczech subsydiarność (rozwinięte instytucje lokalne, wyręczające państwo). Subiektywnym: większa dbałość Niemców o promocję swojego państwa (podczas gry Polaków cechuje nadmierny krytycyzm). To dlatego pojawiło się pytanie 10, które w pewnym stopniu negatywnie weryfikuje przedstawione wcześniej przez ChatGPT tezy.

13. Podsumowanie

Dzięki konfrontacji autorskiego opisu z powszechną wiedzą, przetworzoną przez Sztuczną Inteligencję, możemy przyjąć, że procesy mające wpływ na SGR zostały poprawnie wyodrębnione i opisane. Opis ten jednak z założenia wykracza poza sferę faktów i wiedzy².

Zdaniem autora - jeśli celem nauk społecznych ma być wiedza pewna, oparta na faktach, bez wartościowania i transcendencji, to sztuczna inteligencja coraz skuteczniej będzie wyręczać ludzi.

Wartościowanie jest konieczne, gdy chcemy wiedzę przekształcić w mądrość. W jakim stopniu cel ten został osiągnięty, a w jakim autorski opis został jedynie skażony subiektywizmem – pozostawiam ocenie czytelnika.

 

Jerzy Wawro, lipiec-wrzesień 2024