Japonia opublikowała najnowsze dane gospodarcze, które są interpretowane jako załamanie się „Abenomiki”:
Przez sześć minionych kwartałów (czyli za kadencji Shizno Abe jako premiera) przeciętne tempo wzrostu w przeliczeniu na stopę roczną wyniosło zaledwie 1,4 proc. — tylko minimalnie więcej od anemicznego (1 proc.) średniego wzrostu po 1992 r.
Spodziewano się, że abenomika — czyli potencjalnie silnie działająca stymulacja monetarna i budżetowa, połączona z szerokimi reformami strukturalnymi — położy kres czasom określanym w Japonii mianem straconej dekady. Zastosowanie wszystkich trzech elementów tej polityki (tzw. strzał) miało doprowadzić do uwolnienia gospodarki z trwającego 15 lat deflacyjnego koszmaru.
Niestety, nie wszystkie strzały poruszały się lotem wznoszącym.
Warto przy tej okazji przypomnieć, na czym polega program premiera Abe.
Na czym polega Abenomika?
Abenomika – to projekt polityki gospodarczej nazwany tak od nazwiska nowego premiera Japonii, Shinzō Abe. Ma on na celu ożywienie gospodarki Japonii związane z wyjściem z okresu deflacji i wysokiego kursu jena. Przedstawia się go jako odejście od „redystrybucji dóbr w kurczącej się gospodarce” na rzecz „tworzenia bogactwa poprzez wzrost”.
Nasze media niewiele miejsca poświęcają temu programowi, a w nielicznych komentarzach zwraca się uwagę na osłabianie waluty poprzez druk dużej ilości pieniądza.
Tymczasem program stanowi spójną całość, która zdaje się być przemyślana i dobrze dopasowana do japońskich realiów. Tymczasem często w prasie określenie „eksperyment” sugeruje, że w razie powodzenia – można ten plan powielić gdzie indziej. Z pewnością pojawią się nowe klocki do ulubionej zabawy ekonomistów – dowodzenia przez przykłady. Jednak uniwersalny charakter mają jedynie fundamentalne zasady, które komentatorów ekonomicznych mało obchodzą:
-
Utworzenie kompetentnych centrów sterowania polityką gospodarczą, w skład których wchodzą ministrowie oraz niezależni eksperci.
-
Postawione cele główne: wzmocnienie gospodarki, która ma służyć zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa.
-
Odważne działania, w ramach demokratycznych struktur i przy poparciu dobrze poinformowanego społeczeństwa (badania opinii społecznej pokazują 60% poparcia).
Te proste - zdawać by się mogło – reguły nie są czymś oczywistym. Na przykład polskim politykom są one całkowicie obce.
Ambasador Japonii w Polsce Makoto Yamanaka opisuje funkcje utworzonych centrów sterowania następująco:
-
„Sztab na rzecz ożywienia gospodarki Japonii” - odpowiedzialny za działania mikroekonomiczne i opracowaniem strategii rozwoju, która zakłada zwiększenie konkurencyjności firm japońskich i innowacje techniczne. Sztab ten opracował także wspomniany wcześniej pakiet stymulacyjny.
-
„Komisja doradcza ds. gospodarki i finansów” jest odpowiedzialna za zagadnienia makroekonomiczne i zajmuje się średnio i długoterminowymi celami gospodarczo-finansowymi, w tym reformą systemu podatkowego oraz założeniami ustawy budżetowej.
Podstawowe elementy
We wspomnianym artykule ambasadora, znajduje się także opis trzech głównych elementów planu, które stanowią: odważna polityka monetarna, elastyczna polityka fiskalna i strategia wzrostu pobudzająca inwestycje prywatne.
-
Odważna polityka monetarna. Dla szybkiego przezwyciężenia deflacji niezbędne jest odważne poluzowanie polityki monetarnej przez rząd we współpracy z bankiem centralnym. We wspólnym oświadczeniu rządu i Banku Japonii z dnia 22 stycznia br. cel inflacyjny został ustalony na poziomie 2%. Cel inflacyjny został w Japonii wprowadzony po raz pierwszy.
-
Elastyczna polityka fiskalna. Wykorzystując płynność finansową zapewnioną przez bank centralny, rząd planuje pobudzenie popytu poprzez inwestycje publiczne, co ma stać się dźwignią dla gospodarki. W tym celu planowane są elastyczne ruchy fiskalne, takie jak na przykład emisja obligacji państwowych.
-
Strategia wzrostu pobudzająca inwestycje prywatne. Premier Abe zdaje sobie jednocześnie sprawę, że nie można w nieskończoność stwarzać popytu za pomocą środków publicznych. Dla utrzymania wzrostu gospodarczego niezbędne jest stworzenie dobrego cyklu, w którym przedsiębiorstwa pożyczają pieniądze, aktywnie inwestują i powiększają swoje przychody, tworząc przez to miejsca pracy i podnosząc wynagrodzenia. Dlatego też, celem rządu jest stworzenie pewnej strategii rozwoju, która zapewni gospodarce japońskiej niezależny wzrost.
Te trzy kierunki działań stanowią podstawę całego systemu zmian w gospodarce („abenomic framework”), który został przeanalizowane przez instytut Nomura Economics i opisany w raporcie zatytułowanym "Abenomics Handbook," (red. Tomo Kinoshita)1. Z raportu tego pochodzi poniższy schemat “abenomiki”:
Oczywiście słaby jen bardzo poprawi sytuację eksporterów, ale podwyższy ceny importu. Zostało to skomentowane przez krytyczne wobec programu czasopismo “Japan Times” następująco:
źródło rysunku: www.japantimes.co.jp
Co ważniejsze – może to być odczytane jednoznacznie, jako przystąpienie przez Japonię do wojen walutowych:
źródło rysunku: www.japantimes.co.jp [komentarz na rysunku brzmi: “było mniej strasznie, gdy używali po prostu mieczy świetlnych"]
Rzeczywiście wielkość "pakiektu stymulacyjnego" jest niewyobrażalna. Mariusz Dąbrowski podaje te kwoty w porównaniu do naszego budżetu: W sumie w najbliższej przyszłości rząd japoński zamierza dodatkowo wpompować w gospodarkę swojego kraju ponad 10 bln jenów (nie licząc prawie 3 bln jenów przeznaczonych na wsparcie programu emerytalnego), czyli około 360 mld złotych. Dla porównania zaplanowane wydatki budżetowe w Polsce na rok 2013 wyniosą łącznie 335 mld złotych. Jeśli do wyżej wymienionej kwoty dodamy wydatki władz lokalnych i sektora prywatnego to cały pakiet wyniesie ponad 20 bln jenów, czyli około 710 mld złotych. Dodatkowo trzeba podkreślić, że jest to pierwszy i zapewne nie jedyny stymulus nowego rządu.
Spodziewano się nawet, że za te działania Japonia zostanie ukarana przez G20, jednak nic takiego nie nastąpiło (zob. komentarz).
System abenomiki
Na co mają być przeznaczone te olbrzymie środki finansowe?
Wspomniany na wstępie Sztab na rzecz ożywienia gospodarki opublikował następujące propozycje działań2:
|
Promocja rozwiązań reformy |
Wskazano priorytety: zatrudnienie, zdrowie/medycyna i energia/środowisko. Wprowadzenie międzynarodowych testów porównawczych pozwoli na wskazanie obszarów koniecznego wsparcia, by zwiększyć atrakcyjność Japonii. |
|
Reorganizacja polityki innowacji / IT |
Wzmocnienie roli Rady ds. Nauki Techniki (Council for Science and Technology Policy) w celu wypracowania strategii wspierania innowacyjności / programów R & D. Należy zmienić politykę, kierując się potrzebami rozwoju nowoczesnego społeczeństwa, w którym IT jest wykorzystywana w wielu dziedzinach, takich jak efektywność energetyczna, telemedycyna czy telepraca. |
|
Promowanie partnerstw gospodarczych |
Wspieranie strategicznych partnerstw gospodarczego, sprzyjających inwestycjom zagranicznym, ale z zabezpieczeniem interesów narodowych Japonii (unikanie "zniesienia taryf bez świętości"). |
|
Realizacja odpowiedzialnej polityki energetycznej |
Przegląd strategii energetycznej i ochrony środowiska poprzedniego rządu i stworzenie odpowiedzialnej polityki energetycznej, biorąc pod uwagę potrzeby w zakresie stałych dostaw energii, jak również zmniejszenie kosztów energii . |
|
Ponowna analiza polityki w zakresie zmian klimatycznych |
Weryfikacja przyjętego celu 25% redukcji emisji CO2. Opracowanie strategii asertywnych walki ze zmianami klimatu, z propozycją wykorzystania w skali światowej japońskich zaawansowanych technologii. |
|
Ożywienie przemysłu |
Rozwój przemysłu, przedsiębiorczości i tworzenia nowych przedsiębiorstw. |
|
Promocja zaangażowania młodzieży oraz kobiet |
Praca nad ustanowieniem środowiska społecznego, systemy wsparcia i zachowań biznesowych, które umożliwiają zarówno mężczyznom, jak i kobietom podejmować aktywne role w społeczeństwie i do zrównoważenia pracy i życia rodzinnego. Promowanie rozwoju zajęć dla kobiet i młodzieży zgodnych z ich oczekiwaniami. |
|
Promocja aktywnej polityki rolnej |
Działania na rzecz rozszerzenia eksportu rolnego, jak również w celu wzmocnienia konkurencyjności rolnictwa, z myślą utworzenia aktywnej polityki rolnej. |
|
Strategię zabezpieczania zaopatrzenia oraz zwiększenie eksportu infrastruktury |
Pozyskanie i zabezpieczenie udziałów w zagranicznych źródłach energii i surowców. Eksport systemów infrastruktury, zapewnienie bezpieczeństwa pracy Japończyków za granicą. |
|
Promocja "Cool Japan" |
Podkreślanie pozytywnych cech japońskiego stylu życia, mody, kultury i tradycji. Prowadzenie działań promujących na arenie międzynarodowej. Szczególnie promowanie kuchni japońskiej na całym świecie i eksport japońskich produktów. |
Kluczowe znaczenie ma jednak podniesienie efektywności japońskich przedsiębiorstw. W pracy Japanese Economic Recovery -Requirements for Japanese companies, autor zwraca uwagę na następujące czynniki wpływające na ten wzrost3:
-
Deprecjacja jena. Wskutek kryzysu finansowego wartość jena relatywnie wzrosła (o 50% w stosunku do dolara). Rząd i Bank Japonii zgodził się podnieść cel inflacyjny, zwiększając indeks cen (CPI) od 1% do 2%.
-
Rozwój energetyki jądowej. Według Y. Suzuki nie uda się zapewnić Japonii stabilnego zaopatrzenia w energię ze źródeł ekologicznych (energia słoneczna). Konieczny jest więc dalszy rozwój .
-
TTP (Trans-Pacific Partnership) – czyli partnerstwo z krajami Pacyfiku. Japonia nie może zamykać swojego rynku, bo wymiana handlowa w ramach TPP jest dla niej korzystna. Ale głównym kryterium opracowania planów symulacji, mają być korzyści dla kraju. Dlatego nleży rozwijać innowacje w rolnictwie (vide import żywności).
-
Problemy środowiska naturalnego. Japonia w ramach protokołu z Kioto podjęła się zmniejszyć emisję CO2 o 6% w protokole z Kioto. Były premier zobowiązał się do redukcji o 25%, co jest zupełnie niemożliwe i absurdalne w zestawieniu z olbrzymią emisją Chin.
-
Obniżenie podatku od przedsiębiorstw. Podatek w Japonii jest bardzo wysoki. Pojawiają się pomysły zmniejszania podatku dla firm zwiększających zatrudnienie (lub dundusz płac), oraz inwestycje - zwłaszcza na badania i rozwój.
-
Zmniejszenie regulacji rynku pracy. Problemy są takie, jak w większości krajów rozwijających się: bezrobocie wśród młodzieży, starzenie się społeczeństwa i narastający w związku z tym problem ubezpieczeń społecznbych. Nadzieję na zmianę może dać tylko rozwój przedsiębiorstw. Podczas gdy udział produkcji w łącznym PKB Japonii wynosi 20%, na giełdzie ten udział wynosi 40%. Poprawa gospodarki i wzrost wynagrodzeń pozwoli w roku 2014 podnieść podatki konsumpcyjne (do 10%). To pozwoli rozpoczęcie redukcji olbrzymiego długu Japonii (200% PKB). Pojawia się też propozycja, że wszystkie zdrowe osoby powinny pracować (bez względu na wiek). Bez tego system ubezpieczeń społecznych wydaje się nie do utrzymania.
Według Yukio Suzuki, "abenomics framework" wygląda więc następująco:
Jeśli na powyższy schemat działań spojrzeć z perspektywy sporów o przyszłość światowej gospodarki, to mamy zestaw działań zgodnych z poglądami ekonomistów "głównego nurtu". Monetarystyczne założenie stymulacji gospodarki poprzez system monetarny, obniżenie podatków dla przedsiębiorstw i wzrost podatków konsumpcyjnych, wydłużenie wieku emerytalnego, rozwój energetyki jądrowej, liberalizacja rynku pracy, rozwój wymiany międzynarodowej, redukcja CO2. Dziwić więc może komentarz słynnego inwestora, Jimiego Rogersa (przytoczony w cytowanej pracy Suzuki): "Chociaż istnieje na świecie wiele dobrych wzorów działania, Japończycy mówią, że nie chcą spróbować żadnego z nich. Oni wybierają większą biedę dla wszystkich. Nie mogę wręcz w to uwierzyć”. Może chodzi o to, co wszystkim "słynnym inwestorom", by kosztem większości pozwolić się bez granic bogacić wybrańcom?
Rząd Japonii powinien wzorem innych państw (poza USA) zamiast brać pieniądze z banku centralnego, pożyczać je na wysoki procent od bankierów, zapewniając im zyski a całe społeczeństwo obarczając długami nie do spłacenia. To ten jest kluczowy i niebezpieczny "eksperyment" o którym ekonomiści boją się nawet wspominać......
Na dodatek, jak zauważa Mark McCombe, (prezes Asia-Pacific, BlackRock)4 "to jest czas, aby przerzucić się z obligacji na akcje, a premier Abe to czyni". A więc chodzi o zwrot w kierunku gospodarki realnej, co może rzeczywiście wykraczać poza horyzont myślowy "słynnych inwestorów".
Czy to ma szanse powodzenia?
Pierwsze efekty zmian już są widoczne. Zgodnie z przewidywaniami rosną ceny akcji i widać oznaki ożywienia gospodarczego. Komentator Bloomberga, William Pesek obawia się, że abenomika (abenomics) może się przekształcić w bubblenomics (od bubble – bańka), czyli stać się przyczyną rozwoju kolejnej bańki spekulacyjnej.
Cytowany już JapanTimes komentuje to na swój sposób:
źródło rysunku: www.japantimes.co.jp
[komentarz na rysunku: nonsens, użyźniacza nigdy nie jest zbyt dużo]
Tymczasem zdaniem Yukio Suzuki to nie jest bańka spekulacyjna, tylko dostosowanie polityki do potrzeb rozwoju realnej gospodarki.
Szczególnie sceptyczni są ekonomiści związani z rynkiem finansowym. Na przykład ekonomistę Macieja Bitner niepokoi, że „japońskie przedsiębiorstwa starają się w ogóle nie zwalniać pracowników, a awans i wynagrodzenie zależy głównie od wieku,[...] a liczba osób bez pracy nie rośnie znacząco nawet w czasach kryzysu (w Japonii w latach 2008-2010 odsetek bezrobotnych nie przekroczył 6%)”. W szklanej kuli będącej na wyposażeniu każdego sanującego się ekonomisty, dostrzega on, że „jest to rezultat sztucznego podtrzymywania przy życiu nierentownych przedsiębiorstw przez banki i inne instytucje życia gospodarczego, przesiąknięte ideałem stabilizacji”. Domaga się więc od władz, by „skończyć z tym procederem”.
Innego zdania jest Joseph E. Stiglitz (zob. “Obietnica Abenomiki”) odnosi się do japońskich propozycji pozytywnie: Istnieją wszelkie podstawy, by sądzić, że japońska strategia ożywienia wzrostu zakończy się sukcesem; kraj korzysta ze swoich silnych instytucji, ma dobrze wykształconą siłę roboczą z wyjątkowymi umiejętnościami technicznymi i projektowymi, a dodatkowo jest zlokalizowany w najbardziej dynamicznie rozwijającym się regionie świata (kto wie, czy nie jedynym).
Rozwarstwienie społeczne jest w Japonii mniejsze niż w wielu państwach uprzemysłowionych (choć większe niż w Kanadzie i Europie Północnej), a rząd od dawna prowadzi mądrą politykę ekologiczną.
Jeżeli ten całościowy plan Abe zostanie sprawnie przeprowadzony, dzisiejsza poprawa nastrojów okaże się uzasadniona. Japonia może się stać się jednym z nielicznych jasnych punktów na ponuro dziś wyglądającej mapie świata uprzemysłowionego.
Co dalej?
W komentarzu redakcyjnym www.ft.com zauważa się, że dyskusja na temat kryzysu Abenomiki jest przedwczesna. Pomimo recesji zyski przedsiębiorstw rosną. W Japonii praktycznie nie ma bezrobocia. Pojawiła się inflacja, ale niestety (z punktu widzenia poparcia dla Abe) - nie nastąpił równocześnie wzrost płac. Wzrost cen i płac mogłyby pobudzić konsumpcję i produkcję. Japonia wciąż ma największą od pokoleń szansę na pokonanie deflacji. Ale nie wolno się łamać, tylko śmiało iść do przodu w kierunku wyznaczonym przez Abenomikę.
Przypisy
0. Opis abenomiki pochodzi z blogu Jerzego Wawro.
1 Zob. THE TRUTH ABOUT ABENOMICS — The Japanese Economic Experiment That's Captivating The World http://www.businessinsider.com/what-is-abenomics-2013-3
2. http://www.kantei.go.jp/foreign/96_abe/decisions/2013/0125competitiveness_e.html,
http://www.businessinsider.com/what-is-abenomics-2013-3
3. Yukio Suzuki, Japanese Economic Recovery -Requirements for Japanese companies’ growthhttp://www.belletk.com/JapaneseEconomicRecovery20130308.pdf
4. Y. Suzuki dz.cyt